| NOTATKi (ROŻNE) |
| 143 którą przypisałem powyżej pewnym zjawiskom. Czy Patrycja „naprawdę" odwiedza szpitale w Boże Narodzenie? Czy „naprawdę" istnieją szpitale? A Boże Narodzenie? Nie zamierzam co prawda przyjmować w tym rozdziale radykalnie postmodernistycznego punktu widzenia, ale sądzę, że rozumiesz wagę tego radnego problemu intelektualnego: co jest, s co nie jest prawdziwe? W tym kontekście Abraham Kapłan (1964) wprowadził rozróżnienie trzech klas rzeczy, córę mierzą uczeni. Pierwsza klasa to przed¬mioty bezpośrednio obserwowalne: możemy je obserwować łatwo i bezpośrednio, na przykład kolor jabłka albo krzyżyk postawiony w kwestionariuszu. Druga klasa obejmuje przedmioty obserwowalne pośrednio, wymagające „sto¬sunkowo bardziej wyrafinowanych, złożonych pośrednich obserwacji" (1964, s. 55). Zauważamy, że respondentka postawiła krzyżyk przy słowie „kobieta" w kwestionariuszu i po¬średnio obserwujemy płeć tej osoby. Książki historyczne i protokoły z zebrań rad nadzor¬czych spółek umożliwiają pośrednie obserwacje minionych działań społecznych. Trzecią węszcie klasę przedmiotów obserwowalnych stanowią konstrukty - twory teoretyczne, oparte na obserwacji, lecz nieobserwowalne ani bezpośrednio, ani pośrednio. Dobrym przykła¬dem jest współczynnik inteligencji, IQ. Został ;n matematycznie skonstruowany na podstawie obserwacji odpowiedzi na wiele pytań wchodzących w skład testu na inteligencję. Nikt nie jest w stanie bezpośrednio obserwować IQ. Nie jest to ani trochę bardziej „realna" cecha lu¬dzi niż współczucie lub bycie uprzedzonym. Kapłan (1964, s. 49) definiuje pojęcie jako .rodzinę koncepcji". Pojęcie jest więc, jak stwierdza Kapłan, konstruktem, czymś, co two¬rzymy. Pojęcia takie jak współczucie i uprze¬dzenia to konstrukty powstałe z twoich kon¬cepcji, moich koncepcji i koncepcji wszystkich ludzi, którzy kiedykolwiek używali tych termi¬nów. Nie mogą one być obserwowane bezpo¬średnio lub pośrednio, ponieważ nie istnieją -wymyśliliśmy je. Podsumowując: pojęcia są konstruktami wywiedzionymi z procesu wzajemnego uzgad¬niania obrazów mentalnych (koncepcji). Nasze koncepcje stanowią podsumowanie nagroma¬dzonych obserwacji i doświadczeń, które spra¬wiają wrażenie wzajemnie powiązanych. Mimo że te obserwacje i doświadczenia są, przynaj¬mniej subiektywnie, realne, koncepcje i wywie¬dzione z nich pojęcia są jedynie tworami men¬talnymi. Terminy powiązane z koncepcjami są tylko narzędziami stworzonymi dla celów systematyzacji i komunikacji. Termin taki jak uprzedzenia jest, z obiektywnego punktu wi¬dzenia, tylko zbiorem liter. Nie ma poza tym żadnej wewnętrznej realności. Ma tylko takie znaczenie, jakie zgodzimy się mu nadać. Często jednak wpadamy w pułapkę wiary, że terminy oznaczające konstrukty mają jakieś wewnętrzne znaczenie, że nazywają jakieś prawdziwe byty istniejące w rzeczywistości. Niebezpieczeństwo rośnie, gdy zaczynamy traktować te terminy poważnie i usiłujemy je precyzować. Niebezpieczeństwo staje się jesz¬cze większe, gdy pojawiają się eksperci, którzy, jak się wydaje, wiedzą więcej od nas o praw¬dziwym znaczeniu terminu: w takiej sytuacji bardzo łatwo jest poddać się autorytetowi. Skoro już przyjmiemy, że pojęcia takie, jak uprzedzenia czy współczucie mają prawdziwe znaczenie, zaczyna się męka odkrywania tych prawdziwych znaczeń i tego, co stanowi ich prawdziwy pomiar. Postrzeganie pojęć jako przedmiotów rzeczywistych nazywamy reifikacją. Reifikacja pojęć w życiu codziennym jest dość powszechna. W nauce staramy się powie¬dzieć jasno, czym jest to, co w danej chwili mierzymy. Czy z powyższych rozważań wynika, że współczucie, uprzedzenia i inne podobne kon¬strukty nie mogą być mierzone? Co ciekawe, odpowiedź brzmi: nie (i dobrze, bo inaczej większość badaczy społecznych, takich jak my, byłaby bezrobotna). Powiedziałem, że możemy mierzyć wszystko, co istnieje. Konstrukty nie istnieją naprawdę w taki sam sposób, jak drze¬wa, ale mają inną ważną zaletę: są użyteczne. Oznacza to, że pomagają nam porządkować, komunikować i rozumieć rzeczy, które sq praw¬dziwe. Pomagają nam przewidywać zjawiska rzeczywiste. Niektóre nasze przewidywania okazują się nawet prawdziwe. Konstrukty mogą funkcjonować w ten sposób, ponieważ , |