| NOTATKi (ROŻNE) |
| 157 względnie niższemu lub wyższemu poziomowi zmiennej. Zmienne tego typu to klasa społeczna, konserwatyzm, alienacja, uprzedzenia, poziom intelektualny itp. W kategoriach zmiennej porządkowej możesz nie tylko określić, czy iwie osoby są takie same, czy też różne, lecz również stwierdzić, że jedna z nich jest „bardziej niż druga - a więc bardziej konserwatywne, bardziej religijna, starsza itd. W naukach przyrodniczych twardość jest najczęściej przywoływanym przykładem zmiennej porządkowej. Możemy powiedzieć, że je-len materiał (na przykład diament) jest tward¬szy od drugiego (powiedzmy szkła), jeśli pierwszy zarysowuje drugi, a nie na odwrót. Próbując zarysować rozmaite materiały za pomocą innych moglibyśmy w końcu ułożyć kilka materiałów w rzędzie od najbardziej miękkiego do najtwardszego. Nie możemy nigdy powiedzieć, jak twardy jest dany materiał w kategoriach absolutnych, możemy tylko powiedzieć, jak jest on twardy w kategoriach względnych - który materiał jest od niego twardszy, a który bardziej miękki. Wróćmy do poprzedniego przykładu z gru¬powaniem ludzi. Tym razem wyobraź sobie, że prosimy o ustawienie się w jednej grupie osoby. które ukończyły wyższą uczelnię, w drugiej |rupie stawiamy absolwentów szkół średnich, w trzeciej zaś osoby, które nie ukończyły szkoły średniej. Taki sposób grupowania bada¬nych odpowiada przyjętym wcześniej wymaga¬niom dotyczącym wzajemnej rozłączności i wyczerpywania się wartości zmiennej. Moglibyśmy jednak dodatkowo uporządkować logicznie te trzy grupy według względnego poziomu wykształcenia (cechy wspólnej) członków każdej z nich. Moglibyśmy ustawić trzy grupy w rzędzie, od najniższego do najwyższego poziomu wykształcenia. Uporządkowanie takie stanowiłoby fizyczną ilustrację miary porządkowej. Wiedząc, w jakich grupach są rwie jednostki, moglibyśmy stwierdzić, że jedna z nich ma wyższe, niższe lub takie samo jak druga wykształcenie. Zauważ, że w tym przykładzie nie ma zna¬czenia, jak blisko lub jak daleko od siebie rozmieszczone są poszczególne grupy wykształcenia. Grupy z wykształceniem wyższym i średnim mogą stać oddalone od siebie o dwa metry, podczas gdy grupa bez wykształcenia średniego może stać 200 metrów dalej. Faktyczne odległo¬ści nie mają tu żadnego znaczenia - po prostu grupa z wykształceniem średnim powinna się znaleźć między grupą bez wykształcenia śred¬niego a grupą z wykształceniem wyższym, ina¬czej porządek ustawienia będzie niepoprawny. Pomiar internatowy Dla wartości niektórych zmiennych faktyczne odległości między nimi mają jednak znaczenie. Zmienne takie to miary interwałowe. W tym przypadku odległości logiczne między wartoś¬ciami mogą być wyrażane w postaci standar¬dowych interwałów o określonym znaczeniu. Na przykład na skali temperatury Fahrenheita różnica, czy inaczej odległość między 80 i 90 stopniami jest taka sama, jak między 40 i 50 stopniami. Jednak 80 stopni Fahrenheita nie oznacza, że dany przedmiot jest dwa razy bardziej gorący niż inny przedmiot o tempera¬turze 40 stopni, ponieważ punkt zerowy w skali Fahrenheita (jak i Celsjusza) został wy¬brany arbitralnie: zero stopni nie znaczy, że faktycznie nie ma żadnego ciepła. Podobnie 30 stopni poniżej zera na którejkolwiek z tych skal nie oznacza o 30 stopni mniej niż brak ciepła. (W przeciwieństwie do tych dwóch skal, skala Kelwina rozpoczyna się od zera absolut¬nego, co oznacza całkowity brak ciepła). Mierniki konstruowane sztucznie, takie jak mniej lub bardziej akceptowane standaryzo¬wane testy na inteligencję, to niemal jedyne mierniki interwałowe powszechnie stosowane w badaniach społecznych. Interwał dzielący 100 i 110 punktów możemy uważać za iden¬tyczny z tym dzielącym 110 i 120 punktów, a wynika to z rozkładu zaobserwowanych wy¬ników wielu tysięcy ludzi, którzy rozwiązywali te testy na przestrzeni wielu lat. Byłoby jednak błędem wnioskować, że osoba z wynikiem 1Q 150 jest o pięćdziesiąt procent inteligentniej¬sza niż osoba z wynikiem 100. (Nie możemy, ściśle rzecz biorąc, uważać za całkowicie po¬zbawioną inteligencji osoby z wynikiem O w standardowym teście 1Q, aczkolwiek może¬my ją uważać za niewłaściwego kandydata na 158 profesora czy choćby studenta wyższej uczel¬ni. Ale może dziekan...?). Porównując dwie osoby w kategoriach zmiennej interwałowej możemy stwierdzić, że są one od siebie różne (pomiar nominalny), oraz że jedna z nich jest „bardziej" niż druga (pomiar porządkowy). Oprócz tego zaś mo¬żemy jeszcze powiedzieć, „o ile" bardziej. Pomiar ilorazowy Większość stosowanych w naukach społecznych zmiennych, które spełniają minimum kryteriów pomiaru interwałowego, spełnia też kryteria po¬miaru ilorazowego. W przypadku pomiaru ilorazowego wartości składające się na zmienną mają wszystkie powyżej opisane własności struktural¬ne, poza tym zaś oparte są na prawdziwym punkcie zerowym. Skala temperatury Kelvina jest jednym z tego typu mierników. Przykłady badań prowadzonych w naukach społecznych obejmują wiek, czas zamieszkiwania w określo¬nym miejscu, liczbę organizacji, do których dana osoba należy, liczbę wizyt w kościele w danym okresie, liczbę zawartych małżeństw, liczbę przyjaciół narodowości arabskiej. |